Δευτέρα 31 Μαρτίου 2008

Η εμπορευματοποίηση του νερού επιταχύνεται

Η διεθνής κοινότητα γιόρτασε στις 20 Μαρτίου 2008, υπό την αιγίδα του Ο.Η.Ε., την 15η «Παγκόσμια Ημέρα Νερού». Η απουσία πρόσβασης στο πόσιμο νερό πλήττει 1,1 δις ανθρώπων. Η απουσία των στοιχειωδών συνθηκών υγιεινής αφορά 2,6 δις άτομα. Παραδόξως, αφότου οι πρώτες προσπάθειες εμπορευματοποίησης αυτού του κοινού αγαθού προκάλεσαν ισχυρές λαϊκές κινητοποιήσεις και στις πέντε ηπείρους, το διεθνές κίνημα για την εμπορευματοποίηση του νερού, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980, φαίνεται να επιταχύνεται.
Η «απελευθέρωση» των αγορών ύδατος είναι αρχικά εμπνευσμένη κυρίως από το «γαλλικό μοντέλο»: η συνεργασία δημοσίου και ιδιωτών, partenariat-public-privé (PPP). Ένα δόγμα διατυπώνεται δυναμικά: η κρατική εξουσία έχει αποτύχει. Η προσφυγή στον ιδιωτικό τομέα είναι πλέον απαραίτητη. Η καλή διακυβέρνηση στηρίζεται στο σιδηρούν τρίπτυχο: άρση των ελέγχων, αποκέντρωση, ιδιωτικοποίηση. Οι υπηρεσίες του ύδατος έχουν ένα κόστος, το οποίο θα πρέπει να καταβάλλεται εξ ολοκλήρου από τους χρήστες.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι σύναψη συμφωνιών με τις μεγάλες Μητροπόλεις του Νότου διαδέχονται η μία μετά την άλλη με ένα εντυπωσιακό ρυθμό. Αλλά, από τη δεκαετία του 1990, προέκυψαν συγκρούσεις όταν οι ιδιώτες- διαχειριστές πληροφορήθηκαν τα ποσά που θα υποχρεώνονταν να πληρώνουν οι νέοι χρήστες, οι οποίοι δεν είχαν τη συνείδηση να πληρώνουν αλλά επωφελούνταν από τα έως τότε γενναία κρατικά βοηθήματα, ούτε, ακόμα περισσότερο, είχαν τη δυνατότητα να πληρώσουν. Οι πολυάριθμες διαφωνίες εξαπλώθηκαν στις πέντε ηπείρους. Η συμπεριφορά των επικεφαλής των μεγάλων διεθνών φόρουμ του τρίτου κόσμου δημοσιοποίησε το θέμα της άρνησης της «εμπορευματοποίησης» του νερού.
Το θέμα μετεξελίσσεται στην αρχή της δεκαετίας του 2000, όταν η αντίληψη της «υποβοηθούμενης απόσβεσης του κόστους» έδωσε τη θέση του στην τακτική της «ολοκληρωτικής απόσβεσης του κόστους». Οι δεσμεύσεις, που έτυχαν ευρείας δημοσιότητας από τα ΜΜΕ της διεθνούς κοινότητας, ακολουθούνται από τη συμπεριφορά των διεθνών Συνδιασκέψεων που ενισχύονται με εντατικό ρυθμό: Σύνοδος της Χιλιετίας για την πρόοδο στη Νέα Υόρκη το 2000, Σύνοδος για τη Γη στο Γιοχάνεσμπουργκ το 2002 («Το σπίτι καίγεται κι εμείς κοιτάμε αλλού», όπως θα διακήρυξε ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, Ζακ Σιράκ…), Τρίτη Διεθνής Συνδιάσκεψη για το νερό στο Κιότο το 2003. Η αναφορά της Επιτροπής Καμντεσί που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο 2003 διακηρύττει ότι η οικονομική δέσμευση για την παροχή νερού σε όλους μέχρι το 2025 θα πρέπει να προσδοκά το αστρονομικό ποσό των 180 δισεκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο. Επικαλείται την κατά το δυνατόν μεγαλύτερη εμπλοκή των τοπικών φορέων: συλλογικά όργανα, κοινωνίες της βάσης, η ONG (Oklahoma Natural Gas company) κλπ…, στο όνομα της «impowerment» (ενδυνάμωσης). Εδώ συνίσταται η εδραίωση μιας πραγματικής εξουσίας αποφάσεων στην πολιτισμένη κοινωνία. Από κοινού, προβλέπονται νέες πιστώσεις που θα γίνουν εφικτές από τους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς. Νέοι κανόνες οργάνωσης ή διαχείρισης, εμπλέκουν κλιμακούμενα φορείς υπερκρατικούς, ιδιώτες ή οργανώσεις, με κανόνες όλο και περισσότερο αποκεντρωμένους.
Τα αποτελέσματα δεν υπήρξαν έως σήμερα στο ύψος των περιστάσεων. Η συνεργασία δημοσίου- ιδιωτών εμφανίζει την πραγματική κατάσταση: πρόκειται για έναν βιομηχανικό κλάδο υπηρεσιών του οποίου η διαχείριση δεν ξεφεύγει από τους κανόνες της αγοράς. Σήμερα 7% έως 8% των αγορών του ύδατος και της εξυγίανσης έχουν απελευθερωθεί παγκοσμίως, με ποικίλα αποτελέσματα. Ο παγκόσμιος χάρτης του εμπορίου διαφαίνεται πολύ ετερογενής. Αφερέγγυα στο σύνολό της, η Αφρική καταγράφει σχετικά μερικές συμφωνίες, καταλλήλως εγγυημένες από το δημόσιο χρήμα, σε μερικές μητροπόλεις της Δυτικής και Βόρειας Αφρικής. Το νοτιοαμερικάνικο eldorado επιφύλαξε απογοητευτικά αποτελέσματα στους ιδιωτικούς φορείς, οι οποίοι εγκατέλειψαν το εγχείρημα μέσα στη σύγχυση. Οι φιλόδοξες συμφωνίες που υπογράφηκαν στην Κίνα, συχνά πενηνταετούς διάρκειας, καθώς και δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια, προβάλλουν μια πολιτική διάσταση τουλάχιστον υποθετική. Τι μέλλει γενέσθαι στην Κίνα του 2050;
Με τις αγορές σε πλήρη εξάπλωση, βρίσκει κανείς την εμφάνιση μιας βιομηχανικής επεξεργασίας του νερού. Η γαλλική εταιρία Σουέζ-Οντέο έχει ένα χαρτοφυλάκιο 50.000 συμβάσεων αυτού του τύπου. Άλλη ανερχόμενη αγορά, που είχε υποσχεθεί μια εντυπωσιακή ανάπτυξη, είναι η αφαλάτωση του θαλάσσιου ύδατος. Ή ακόμα η αγορά της ανακύκλωσης των υδάτων που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία και στη γεωργία. Και ένα καινούργιο Φαρ Ουέστ, ήδη σχεδόν ολοκληρωτικά κατακτημένο: οι πρώην λαϊκές δημοκρατίες της ανατολικής Ευρώπης. Με εν δυνάμει αγορές 100 εκατομμυρίων πελατών, θα έχουν επιτύχει, σε χρονοδιάγραμμα εικοσαετίας, επίπεδα ζωής που ισοδυναμούν σ’ αυτά του δυτικού κόσμου. Υποδομές, μερικές απαρχαιωμένες, αλλά που έχουν το προνόμιο να υπάρχουν ακόμα. Ενισχύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης πριν και μετά την προσχώρηση των κρατών αυτών, που αποτελούν όλες τη θαυματουργή πηγή. Και, τέλος, ένα κατεστημένο πολιτικό που αποτελείται κατά πλειοψηφία από πρώην μηχανισμούς αποφασισμένους να υποκύψουν στις σειρήνες του πλέον αποχαλινωμένου υπερφιλελευθερισμού.
Αλλά, παρά τις επανειλημμένες δεσμεύσεις της διεθνούς κοινότητας, το υποσχεθέν χρήμα για το νερό κατέστη υπόθεση προβληματική. Η πίτα δεν είναι τόσο μεγάλη όσο προοιωνιζόταν. Αναδρομικά, πολυάριθμοι αναλυτές στιγματίζουν τη μέθη της οικονομικής ευφορίας στα τέλη της δεκαετίας 1990, με την οποία, στα πρότυπα της φούσκας των αγορών του Ίντερνετ, έπαιρναν μέρος στον αγώνα δρόμου για την αύξηση του νερού. Πολυάριθμες πρωτοβουλίες αποδείχθηκαν καταστροφικές για κράτη σε συνδυασμό με τις νομισματικές κρίσεις, όπως στην Αργεντινή, και οδήγησαν τις μεγάλες εταιρίας διανομής στην απόσυρση πολλών σχεδίων τους που κρίθηκαν πολύ παρακινδυνευμένα. Ένα παράδοξο για τους προφήτες της απελευθέρωσης των επενδύσεων και της «ανάληψης του κινδύνου».
Το 4ο Διεθνές Φόρουμ Ύδατος
Οι διακηρύξεις των προασπιστών της απελευθέρωσης των αγορών του νερού κατά τη διάρκεια του 4ου Διεθνούς Φόρουμ Ύδατος (μέλος του οποίου είναι και η Ελλάδα, εκπροσωπούμενη από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών), στο Μεξικό, από 16 έως 22 Μαρτίου 2006, ως συνέχεια των προηγούμενων του Marrakech (1977), Hague (2000) και Kyoto (2003), αποτέλεσαν μια σπουδαία ευκαιρία στο να επικεντρωθεί η παγκόσμια προσοχή στα ζητήματα που σχετίζονται με το νερό. Το κύριο ερώτημα που απασχόλησε το forum ήταν το κατά πόσο τα παγκόσμια αποθέματα νερού, με δεδομένη την άνιση χωροχρονική κατανομή τους, είναι δυνατόν να διαχειριστούν και να αναπτυχθούν κατά τέτοιο τρόπο ώστε, υπεύθυνα, να συμβάλουν στην ανάπτυξη και να ανακουφίσουν από την φτώχεια. Στο θέμα αυτό επιβεβαιώθηκε ότι η δυναμική του νερού, της ανάπτυξης, αλλά και της φτώχειας, είναι πολύ περίπλοκη και εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από συγκεκριμένες φυσικές, πολιτισμικές, επιστημονικές, πολιτικές και οικονομικές συγκυρίες. Φιλοδοξία του forum ήταν (και είναι, σε μόνιμο επίπεδο) να δώσει τα ερεθίσματα για μία εποικοδομητική συζήτηση καθώς και να ισχυροποιήσει την κατανόηση του ρόλου της διαχειρίσεως και της αναπτύξεως των υδάτινων αποθεμάτων στην οικονομική πρόοδο και την ανακούφιση από την φτώχεια, αφού η αντιμετώπιση της τελευταίας υπήρξε ο κύριος στόχος του forum.

Εφαρμογή μιας Συνολικής Διαχειρίσεως των Υδάτινων Πόρων
Σημαντικά θέματα συζήτησης αποτέλεσαν οι πολυάριθμες και πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ δραστηριοτήτων σχετιζομένων με το νερό και της προσπάθειας πιο αποτελεσματικής χρήσης του νερού ως ενός περιορισμένου φυσικού πόρου. Στην πραγματικότητα δεν υφίστανται προγράμματα δράσης ή συνταγές σε παγκόσμιο επίπεδο, τα οποία θα ακολουθηθούν προς πιο συνολικές προσεγγίσεις αναπτύξεως, διαχειρίσεως και χρήσης των υδάτινων πόρων. Παρ’ όλ’ αυτά, οι διάφορες χώρες και κοινότητες μπορούν να σχεδιάσουν πάνω σε ήδη υπάρχοντα προγράμματα, όπως αυτά της UNESCO και των συνεργαζομένων με αυτή διεθνών οργανισμών (π.χ. το Διεθνές Υδρολογικό Πρόγραμμα, σε συνεργασία και με τη Διεθνή Ενωση Υδρογεωλόγων) καθώς και να μάθουν από την εμπειρία των άλλων, αυξάνοντας τις πιθανότητες επιτυχίας.

Νέες ανισότητες
Η νέα ρύθμιση των αναγκών θα μπορεί στο μέλλον να στηριχτεί στην επέκταση των νέων τεχνολογιών, οι οποίες έως σήμερα δυστυχώς δεν προσφέρουν κανένα όφελος λόγω των ενεργειακών, αγροτικών, βιομηχανικών και οικονομικών πρακτικών, που συντελούν κατά βάθος στη ραγδαία υποβάθμιση, σε όλο τον πλανήτη, των πηγών ύδατος.
Πώς αλλιώς μπορεί να φανταστεί κανείς τα δισεκατομμύρια των ανθρώπινων υπάρξεων που επιβιώνουν με λιγότερο από ένα δολάριο ημερησίως να επωφεληθούν από τη δυνατότητα της αφαλάτωσης του θαλασσινού ύδατος ή της ανακύκλωσης των χρησιμοποιημένων υδάτων; Ήδη, σε πολλά φτωχά κράτη, η δυνατότητα σίτισης με τη μορφή εμφιαλωμένου νερού είναι προνόμιο λίγων και μόνο για τις ελίτ που έχουν την αγοραστική δυνατότητα, σε βάρος όσης μερίδας του πληθυσμού βρίσκεται σε μειονεκτική θέση.
Η βιομηχανική επέκταση αυτής της καινούργιας «λογικής διαχείρισης» σε παγκόσμια κλίμακα βασίζεται στη μαζική επιβολή των νέων διαδικασιών και τεχνολογιών, κυρίως στις «μεμβρανικές» τεχνολογίες (υπέρ και νανο-διήθηση, αντίστροφη όσμωση), οι οποίες προστατεύονται από κανόνες και ευρεσιτεχνίες που εγγυούνται τη εισροή εισοδήματος στους υπερεθνικούς διαχειριστικούς φορείς. Οι οποίοι θα υποκαταστήσουν, με την ενθάρρυνση των διεθνών οικονομικών οργανισμών, τη διαχείριση των υδάτων, σε όφελος των κοινωνιών των φτωχών κρατών.


φωτο: στατιστικά στοιχεία από τον Philippe Rekacewicz σχετικά με τη χρήση των υδάτινων πόρων ανά τον πλανήτη (από πάνω προς τα κάτω: αγροτική, βιομηχανική και οικιακή χρήση)


πηγές:

-άρθρο του Marc Laimé στο Le Monde Diplomatique,
-Γεώργιος Κ. Στουρνάρας, Καθηγητής Υδρογεωλογίας και Τεχνικής Γεωλογίας

Δεν υπάρχουν σχόλια: