Ο Σαντάμ & η θανατική ποινή

Zήτημα ωρών είναι η εκτέλεση της καταδίκης σε θάνατο του πρώην προέδρου του Ιράκ Σαντάμ Χουσεΐν. Ο πρώην ιρακινός δικτάτορας παραδόθηκε ήδη στις αρχές της Βαγδάτης από τους αμερικανούς και, όπως αναφέρουν πηγές, ίσως και τις επόμενες ώρες να οδηγηθεί στην αγχόνη.

Πολυάριθμοι ηγέτες και ανθρωπιστικές οργανώσεις απευθύνουν ύστατη έκκληση στην ιρακινή κυβέρνηση και στους αμερικανούς να μην προχωρήσουν στην εκτέλεση, ενώ το Ιράκ είναι για ακόμη μια φορά διχασμένο. Οι σιίτες πανηγυρίζουν, οι σουνίτες απειλούν με αντίποινα.

1. Το τραγικό και άδοξο τέλος του άλλοτε κραταιού δικτάτορα επαναφέρει στην επικαιρότητα τον έντονο προβληματισμό ως προς την ορθότητα και τη σκοπιμότητα της θανατικής ποινής. Εκτός από νομικό ζήτημα, η σχετική συζήτηση πάνω στην ποινή του θανάτου εμπλέκει εξωνομικά επιχειρήματα (φιλοσοφικής, πολιτικής ή θεολογικής φύσης) ή αντιδράσεις συναισθηματικού χαρακτήρα (π.χ. συνήθης επιδοκιμασία της θανατικής ποινής από τη λεγόμενη «κοινή γνώμη»).

Από την άποψη της ορθότητας στην επιβολή της θανατικής ποινής το κυριότερο επιχείρημα των πολεμίων της είναι ότι μια δημοκρατική Πολιτεία, εφόσον θεωρεί ως υπέρτατο σκοπό της ύπαρξής της τον άνθρωπο, δεν έχει το δικαίωμα ούτε να επιβάλει ποινή που πλήττει το ύψιστο αγαθό του ανθρώπου, τη ζωή του, ούτε και να προχωρήσει στη θανάτωση αυτού του ανθρώπου για εκφοβισμό ή παραδειγματισμό των άλλων πολιτών. Ακόμα και όταν πρόκειται για επικίνδυνους εγκληματίες, τα εγκλήματά τους θεωρείται ότι δε δικαιολογούν ούτε αντισταθμίζουν την εν ψυχρώ και οργανωμένη θανάτωσή τους από τα όργανα της Πολιτείας.

Συνήθως στην επιχειρηματολογία αυτή αντιτάσσεται ότι η Πολιτεία έχει το δικαίωμα να τιμωρεί τους εγκληματίες με ανταποδοτικό τρόπο διότι το δικαίωμα αυτό απορρέει από την ίδια την ιδέα της Δικαιοσύνης (πβλ. τη θεωρία του Kant περί ηθικής ανταπόδωσης και αυτή του Hegel περί αποκατάστασης του δικαίου).

Στην ιστορία της ποινικής καταστολής η ποινή του θανάτου είχε σχεδόν πάντα κυρίαρχο ρόλο ως μέσο τιμώρησης του εγκληματία. Η αμφισβήτησή της ως θεσμού είναι φαινόμενο των νεότερων χρόνων, με αφετηρία το 18^ο αιώνα, υπό την ώθηση του πνευματικού ρεύματος των Διαφωτιστών. Μετά τις οδυνηρές εμπειρίες του Β’ παγκόσμιου πολέμου και τη συνακόλουθη ενίσχυση των ανθρωπιστικών ιδεωδών, μια σειρά από διακηρύξεις ή συμβάσεις διεθνών ή διακρατικών οργανισμών στόχευσαν στην οριοθέτηση, περιορισμό ή και κατάργηση της θανατικής ποινής.

Σήμερα σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες η ποινή του θανάτου έχει καταργηθεί νομοθετικά ή de facto. Ωστόσο, εξακολουθεί να ισχύει σε κράτη όπως οι Η.Π.Α. και η Κίνα, και συνολικά σε 71 κράτη παγκοσμίως: 24 στην Αφρικανική Ήπειρο, 14 στην Αμερικανική Ήπειρο, 20 στην Ασία, 1 στην Ευρώπη (Λευκορωσσία) και 12 στη Μέση Ανατολή. Παρόλο που τα Κράτη που έχουν καταργήσει τη θανατική ποινή σήμερα είναι αριθμητικά περισσότερα από τα κράτη που τη διατηρούν, απομένει να γίνουν πολλά ακόμα για μια πιο ορθολογική και πιο ανρθωπιστική οργάνωση του συστήματος της ποινικής καταστολής.

2. Η θανάτωση του Σαντάμ Χουσεΐν, κατά τους Αμερικανούς, αποδεικνύει ότι στο Ιράκ επικράτησε επιτέλους η δικαιοσύνη απέναντι στη βία και τον αυταρχισμό. Η πραγματικότητα όμως είναι πολύ διαφορετική: δεν ήταν παρά μια δίκη μάλλον πολιτική, των νικητών απέναντι στους νικημένους. Δεν έγιναν σεβαστά στοιχειώδη δικαιώματα υπεράσπισης του κατηγορουμένου. Όχι μόνο η επιβολή της θανατικής ποινής, αλλά και η ίδια η τέλεση της συγκεκριμένης δίκης αποδεικνύει πόσο πολύ απέχει το Ιράκ από τη δυνατότητα να εγγυηθεί μια δίκαιη δίκη, όπως αυτές που τα πολιτισμένα Κράτη επιφυλάσσουν στους χειρότερους εγκληματίες. Κάτι που, ενδεχομένως,θα μπορούσε να εγγυηθεί στο Σαντάμ η παραπομπή του, αντί του ιρακινού δικαστηρίου, στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Και δε μπορεί να αντιτάξει κανείς πειστικά ότι ο Σαντάμ έπρεπε να δικαστεί και να κριθεί από τους ίδιους τους ανθρώπους τους οποίους δυνάστευε με τον πιο στυγνό τρόπο επί δεκαετίες. Η δίκη των νικητών απέναντι στους ηττημένους δεν είναι σχεδόν ποτέ δίκαια και αντικειμενική, διότι ποτέ δεν είναι δυνατό να απεκδυθεί της εμπάθειας και του σωρευμένου μίσους.